BATIMENT COLONIAL A HEVE
EXWLA E ETAN
Exwla ye lɛ le Tado eyɛ ye zɔn tota susu mɛ gbɔxwe ye do ba nɔ tota na mi nyɔ le egbe ye mɛ. Ye kɔdo ye nɔnvi Xwela ye wɛ lɛ le Tado do ekpɔɛ; togun ɔwe xyɔn ye enu wiwa do ekpɔɛ wɛ nyi be ye nyiwan na ye a nɔ̀ fi kena etɔ le ɔ, exyɔn wɛ na exwla ye sɔn cí exu kpa. Ezan na ye do nɔ nyɔ́ exwla ye ɔ wɛ nyi etɔzan. Exwla ye gɔ nɔ́ lɛ ɛgle eyɛ ye nɔ́ do ɔjɔ can.
Kena exwla e togun ɔ lɛ le ekpɔɛ ninɔ e nɔxwe togun na le Benɛ etofɔligbe ye e kansimɛ ɔ (Aja-Tado alo Aja Sado ɔ) ye wli emɔ́ do ba Mɔnɔ e etɔto ɖo togun ɖe tɛdo togun ɖe wu e ahwan na ye le wa nu ɔ ba su. Ye ba bɛ̀ do ɔtiye e ehɔn gbo ɖe kena ye nɔ yɔ be Aɖa; exyɔ mɛ wɛ ye ɖè le do yɔ kɔxwe ɔ be Aɖamɛ, exwla tantɛn na ye tun ɔ. Kena togun xyɔ e akpa gbogbotɔ ɔ nyi etɔ zanwatɔɔ, ye yi gbeta be ye a ba nɔ̀ tota xyɔn mɛ na ɛmɛ ɖe un gɔka ɖu ye ji o.
Ye wa do titomɛ xyɔn ji co ɔ, mí a do jesi be ninɔmɛ buye nɔ́ ba do tagba na togun xyɔn le akpaxwe ɖe eyɛ ganmɛ na Mɔnɔ nɔ jwɔ ɔ, esin nɔ gba ye le nɔxwe adodwe xyɔ, eyɛ ye kpɔn be nɔxwe xyɔn un gɔ jɛ na ye o le akpaxwe bu ji. Le ɔlɔ bu ji ɔ, ye un gɔ kpewu le vivo kpɔn nu o alo ye un gɔ ɖo vivo le ɔho kikan mɛ o. Ɔhɔlu Tantɛ AVANKU ku le enu nyinyla xyɔn na jɔ ɔ mɛ. Le ninɔmɛ xyɔn ye mɛ ɔ, ezan jɛ asi mɛ na egbɔnmɛnɔ̀tɔ Mɛtɔ AHOUSAN (kena ye ɖo azinkpe ji le Tado na nyi nɔxwe hihlɔn tɔn na ye lɛ le ɔ) na a do kan emɔ́ ye na ye a zɔn a do kpɔn ɔnu na enu kena le jɔ nu do ye ji ye, eyɛ a kpe ɔŋukunsin do hunyanhunyan susu kena le jɔ nu do exwla e togun ɔ ji ɔ. E ɖegbe na e ahwanga lokpo, (Gbeto Doyoe) na a sɔn kan awanzan kena ɖo ejiɖiɖe lokpo, kena ye ba yɔ le egbe be Agbannakin e kɔxwe ɔ (egbɔmɛ ɖiɖe wɛ nyi : “eka wɛ a ɖa-ɛ eyɛ gannu a kan-ɛ”). Le ɔlɔ bu ji ɔ : a syɛn untɔ keŋugbɔxwe ye a gɔ do gba ye.
